Het partijbestuur van de PvdA stelde in 2019 een commissie ledendemocratie in. In 2020 werd die omgezet in wat de Permanente Werkgroep Ledendemocratie ging heten. Die kreeg van het Partijbestuur tal van concrete vragen: over het aantal ledenraden, verjonging, ledenpanels, andere voorcongressen, het motievolgsysteem, enzovoort. In die opsomming zat ook iets algemeners: het uitwerken van de term ontmoetingsdemocratie.
De aard van de opdracht laat in mijn ogen het probleem zien, waar een discussie over leden democratie mee te maken heeft. Je wilt praktisch hervormen: voor een verbetering van het motievolgsysteem bijvoorbeeld is geen ingewikkeld gesprek nodig. Je wilt tegelijk weten wat voor vereniging we willen zijn. Iets met meer ontmoeting en meer democratie. Maar daar is wel een breed gesprek voor nodig.
Het duurde een jaar, voordat het uitgebrachte advies rapport aan de leden ter kennis werd gebracht. Intussen werd er via reglementen wijziging een stroomlijning aangebracht in bijvoorbeeld de voorcongressen. Maar een poging vanuit de leden om het adviesrapport zelf tot bespreekstuk van de partij te maken, haalde het net niet. Onduidelijk bleef, hoe het partijbestuur met het advies verder wilde omgaan.
Ware ikzelf bestuurder geweest, dan had ik waarschijnlijk op de basis van dit rapport de discussie ook niet aan gewild. Het is wat betreft abstractie erg rijp en groen. Er is geen ordening in wat er op de schop kan gaan. Maar het gaat wel over alle vragen, waar we als partij en vereniging voor staan. Ook in relatie tot andere linkse partijen. Daarom zou het goed zijn, als het partijbestuur op korte termijn richting zou helpen geven aan de aard van onze geliefde PvdA.
Het is heel goed, dat de Permanente Werkgroep “de vrijheid heeft genomen om stil te staan bij de onderliggende waarden van leden democratie en ontmoetingsdemocratie”. Mijn inbreng gaat hier verder nu vooral over.
Is het handig om een ideaal na te streven, dat men in de praktijk nooit aantreft? Misschien voor socialisten wel, maar dan toch altijd wel met de erkenning dat het gewoonlijk niet zo gaat als je denkt. Dat is het bezwaar tegen de normen die in het rapport worden gesteld. Mooi om te stellen dat een niet actief lid dezelfde mogelijkheden zou moeten hebben als een actief lid. Wie kan daartegen zijn? Maar zo zit het leven niet in elkaar.
Mooi om te stellen, dat luisteren beter is dan zenden. Maar bij een meningsverschil of ruzie, die er nu eenmaal bij horen, is het wel zo handig als je kan zenden via het bezit van handige mailadressen. En die heeft niet iedereen. Het lijkt beter om te erkennen dat er meer en minder slimme leden zijn. En dan je organisatie zo in te richten, dat er zoveel mogelijk een goed tegenwicht is.
Moeten we naar een situatie willen, die al zo goed als is uitgestorven? In mijn 50-jarig lidmaatschap zag ik De Rode Familie langs natuurlijke weg verdwijnen. Het beeld dat leden nog steeds “Familie” zijn, is echt misleidend. Het eerst verdween de familie met de opkomst van Nieuw Links in stadscentra zoals in Amsterdam rond 1970. Het laatst met de ontploffing van de sociale samenhang in de Afdeling Schiedam in 2016. Die tijd komt nooit meer terug.
Wat kan daarvoor in de plaats komen? Ik zou dat willen typeren met de term “geestverwantschap”. De taak van besturen, landelijk zowel als plaatselijk, zou kunnen zijn het bevorderen daarvan met en tussen leden. Dat kan door het te hebben over arbeid en alles wat daarmee te maken heeft. Van je eigen werk of activiteit tot en met denken over de fouten in gegroeide systemen zoals bijvoorbeeld laag pensioen, onzekere bijstand, (on)veilig op school, strandvervuiling, slecht of juist goed wonen. Eigen ervaring koppelen aan maatschappelijke organisatievormen. Afdelingen en (voor}congressen kunnen zulke thema’s heel goed agenderen.
Zulke partij activiteit vergt wel eerst een keuze over onze identiteit als vereniging. Zijn we een partij van donateurs en partijfuncties, betaald en onbetaald? Georganiseerd voor en rond campagnes en verkiezingen, met een sociale ANWB er aangeplakt voor het binden van de kiezers? Of zijn de leden ook en vooral een maatschappelijke factor: actief met intern zowel als extern politieke invloed?
Het is een vraag die al zo oud is als er politicologie bestaat. De denkschool die de partijaanhang als manipuleerbaar ziet heeft het graag over kiezersoptimalisatie. De school, die echte democratie alleen maar kan zien als mondigheid en participatie stelt zich daar lijnrecht tegenover.
Na de gruwelijke ervaringen met stemvee in de 20 ste eeuw, ook met een meer zelfbewuste en steeds beter geschoolde bevolking, moet de sociaaldemocratie zich inzetten voor een echt mondige rol van het lid. De veranderingen van 2015, gelijke rechten voor ieder lid, waren een prima stap, nu nog een meer gelijke ontmoeting binnen onze vereniging zelf.
In dat kader is het nuttig om na te denken over het spanningsveld tussen individuele en collectieve participatie. De hervorming van 2015 bracht, na een moeizame aanloop, een redelijk werkend systeem van individuele ledenrechten bij ALV’s en Congressen. De nadelen van de eenzijdigheid die daarmee ontstond, onderlinge discussie verliep alleen nog digitaal, worden terecht en helder in het adviesrapport belicht. Ontmoeting gericht op inhoud: partijbestuurders kunnen daar veel meer in betekenen. Nu zie je in afdelingen vaak, dat gesprekken gaan over plekken in dorp of stad. Alsof lokale vragen los staan van het landelijk beleid, waar de congressen over gaan. Dat is erg jammer.
Wetgeving voor wonen, schulden, een uitkering die zeker is, ontbijt op school, huur maximalisatie, meer wijkagenten, zonnepanelen: het komt allemaal niet echt goed als er niet ook systeem reparatie is via landelijke wetgeving. Afdelingen en het partijbestuur kunnen die kwesties aanjagen.
En ja, zoals Vredeling het ooit zei: natuurlijk kopen Congressen (en afdelingen) geen straaljagers. Maar hun mening kan er wel toe doen. Als een bestuurder ervoor zorgt, dat die mening telt.
Louis Plas
24 – 08 – 2022.