Titel: Een werkend schuldenpardon
De PvdA in congres bijeen in januari 2021
Overwegende dat:
- Toeslagenaffaire, bijstandsregels en schuldenproblematiek laten zien dat onze stelsels aan herziening toe zijn.
- bestaande regels en beleid mensen ongenadig afstraft voor hun fouten, de menselijke maat is zoek
- De effecten op schulden van de Financiële crisis 2008 nog niet uitgewerkt zijn
- De Corona crisis zal leiden tot nieuwe persoonlijke faillissementen en nieuwe oninbare schulden
- Iedere Nederlander recht heeft op zekerheid en perspectief
- Duizenden Nederlanders veroordeeld zijn tot levenslang leven op de beslagvrije voet, minder dan het bestaansminimum
- Door de schuldenindustrie onnodig en zonder maatschappelijk rendement wordt gejaagd op oninbare schulden
- De energie van schuldenaren ongebruikt blijft door de permanente druk van schuldeisers en incassobureaus.
- Schulden zijn verworden tot een immorele industrie
- De omvang van de private schulden in ons land onze welvaart bedreigt
- Schuldeisers onvoldoende verantwoordelijkheid nemen voor het oplossen van problematische schulden.
Constaterende dat:
- Iets meer dan één op de zes huishoudens heeft risicovolle of problematische schulden. Gemiddeld hebben mensen met problematische schulden een schuld van 40.000 euro. Ze zijn veroordeeld tot levenslang leven op de beslagvrije voet
- De huidige wet- en regelgeving schuldenrecidive bevordert en geen rem zet op aangaan van nieuwe schulden na sanering
- Het financieel aantrekkelijk is om mensen te verleiden tot steeds meer schuld, ook als dat tot wanbetaling leidt.
Is van oordeel dat :
- Iedereen die langer dan 5 jaar heeft geleefd op de beslagvrije voet van zijn schulden verlost moet worden door deze oninbaar te verklaren: een schuldenpardon
- Iedereen die schuldenvrij is geworden door een schuldenpardon moet worden opgenomen in een pardonregister, waarmee schuldenrecidive wordt voorkomen.
- Schuldenrecidive voorkomen moet worden door nieuwe schulden na schuldsanering oninbaar te verklaren
- De AOW en de eerste 500 euro pensioen per maand beslagvrij te verklaren
Verzoekt de Tweede Kamerfractie om nog voor de verkiezingen 2021 initiatief te nemen om dit schuldenpardon en bijbehorende hervormingen te realiseren
en gaat over tot de orde van de dag.
Toelichting:
Na de financiële crisis 2008 volgde grootschalige steun voor de banken.
Direct erna volgde een crisis op de woningmarkt en massale werkloosheid. Dat heeft vanaf 2010 voor velen geleid tot schulden in een omvang die niet herstelbaar zijn.
De bestaande schuldhulp en de bestaande wetgeving voldoen onvoldoende om dat probleem op te lossen. Waar banken genereus zijn geholpen om hun gemaakte fouten te herstellen gold dat niet voor particulieren en kleine ondernemers. Zij waren aangewezen op de Wet Sanering Natuurlijke Personen. Die wet is zo ingericht dat vele ondernemers / zelfstandigen niet werden toegelaten. Het was hun “eigen schuld”. Tevens zit deze wet zo in elkaar dat schuldenaren geheel worden overgeleverd aan hun bewindvoerders. Dat en de harde regelgeving leidt ertoe dat het kleinste foutje (vergelijkbaar met de toeslagaffaire of de bijstandswetten) wordt afgestraft met ontzeggen van de saneringsregeling. De wetgeving staat vervolgens uitvoerders en rechters niet toe om uitzonderingen te maken en de menselijke maat op te zoeken.
Intussen blijft de nominale schuld staan. Die schuld heeft economisch geen waarde, ze is oninbaar. En is door private bedrijven na 5 jaar geheel afgeschreven want waardeloos. Voor de schuldenindustrie is het echter ook na volledige afschrijving door de schuldeiser nog waardevol; er valt jarenlang geld te verdienen aan incasso activiteiten.
Dat slechte systeem heeft gezorgd voor een reservoir aan mensen die nooit meer uit de schulden zullen komen. Ze zitten in de bijstand, geheel weerloos gemaakt en uitgeput door de wetgeving en falende systemen.
Wij pleiten ervoor om, zeker nu er een nieuwe golf faillissementen aankomt, meer evenwicht aan te brengen. Na 5 jaar (de WSNP duurt 3 jaar) is een fout echt voldoende afgestraft. En wanneer iemand na 5 jaar schuldenvrij wordt gemaakt dienen geldverstrekkers zich te realiseren dat het verkopen op krediet niet zonder risico is. Na 5 jaar past een genereus gebaar analoog aan de situatie in de VS. En analoog aan de hulp pakketten die op grote schaal zijn uitgedeeld aan bedrijven. Dan heeft iedereen die niet bewust en aantoonbaar fraudeert recht op een nieuwe kans met een schone lei. Dat geldt voor particulieren. En het geldt ook voor zelfstandigen. Dat zijn er intussen 1 miljoen en velen kunnen er weinig aan doen dat ze in de problemen komen. Voeg daarom een vangnet toe aan de instrumentenkist: het schuldenpardon na 5 jaar beslagvrije voet.
Manifest problematische schulden
Meer dan 3 miljoen huishoudens (ruim 42% van alle huishoudens) heeft schulden en/of te weinig financiële reserves. Van de Nederlandse huishoudens heeft 40% te weinig spaargeld en 15% heeft zelfs helemaal geen spaargeld. Dit betekent dat deze huishoudens niet of onvoldoende in staat zijn financiële tegenvallers op te vangen. Eén op de vijf huishoudens heeft volgens het Nibud betalingsproblemen, en bij 8% gaat het om ernstige betalingsproblemen.
Iets meer dan één op de zes huishoudens (17% van alle huishoudens, 1,4 miljoen huishoudens) heeft risicovolle (staan rood + betalingsachterstanden + creditcardschuld) of problematische schulden (kunnen op eigen kracht schulden niet meer afbetalen). Gemiddeld hebben mensen met problematische schulden 15 verschillende schuldeisers; de gemiddelde schuld in deze groep is 40.000 euro (met stijgende trend).
Slechts een klein deel van deze groep (ca. 5%) meldt zich bij schuldhulpverlening (SHV). Een groot deel van hen die zich wel melden wordt niet toegelaten of trekt zich terug, door allerlei formele drempels[1] Het aantal mensen dat wordt toegelaten daalt zelfs, terwijl het aantal mensen met risicovolle en problematische schulden stijgt.
De effectiviteit van de SHV is zeer gering. De koepel van schuldhulpverleners, de NVVK en het ministerie van SZW vinden het niettemin niet hun taak om met gelijke definities en criteria de effectiviteit te monitoren, een ieder verschuilt zich achter de schaamlap van de gemeentelijke autonomie.[2]
Een klein deel kan geholpen worden in de gemeentelijke schuldhulpverlening (Wgs). Daarbij probeert de SHV, vaak een door de gemeente ingehuurde commerciële partij, afspraken te maken met de schuldenaar en de schuldeisers, en de gemeente kan ook helpen met budgetbeheer (bijv. de vaste lasten rechtstreeks betalen). Dat is allemaal op vrijwillige basis, de zgn. minnelijke regeling. Richtlijn is dat het minnelijke traject maximaal 4 maanden mag duren, maar dit wordt vaak overschreden.
Als dat niet lukt (bijv. omdat de schuldeisers niet willen meewerken; in ruim 70% van de aanvragen om SHV komt er geen minnelijke regeling tot stand), dan kan de schuldenaar naar de rechter om wettelijke schuldsanering aan te vragen (Wsnp). Vaak zonder enige hulp. Vaak is al eerder duidelijk dat een minnelijke regeling niet gaat lukken, maar moet toch eerst dat traject worden afgerond. Ondertussen loopt de schuld snel op met rentes, incassokosten en boetes. De rechter kan in het kader van de Wsnp schuldsanering opleggen met afspraken over maandelijkse afbetalingen en kwijtschelding van de restschuld na 3 jaar, waarbij de schuldenaar onder bewindvoering wordt geplaatst. Maar zo’n 12.500 schuldenaren vragen per jaar een Wsnp aan (met een dalende trend), waarbij zo’n 40% wordt afgewezen (met een stijgende trend), 88% van de wel toegelaten schuldenaren komt eruit met een schone lei.[3] Als je als schuldenaar je niet houdt aan de voorwaarden van de Wsnp dan kan die tussentijds beëindigd worden, en heb je 10 jaar lang geen toegang.
Naar schatting 20-30% van degenen die succesvol uit een minnelijk traject komen, krijgen opnieuw problematische schulden (recidive). Na beëindiging van een traject heeft vier jaar later 4 tot 7 procent opnieuw een betalingsachterstand op een nieuw afgesloten krediet en 9 tot 16 procent een betalingsachterstand op de premie voor de Zorgverzekeringswet. De kans op terugval is na een schuldbemiddelingstraject kleiner dan na een WSNP-traject of een saneringskrediet. Tijdens en na een Wsnp-traject wordt relatief weinig hulp geboden door gemeenten om terugval te voorkomen.[4]
En als dat allemaal niet lukt is er nog schuldenbewindvoering mogelijk onder het regime van de Wcbm. Daarbij wordt op verzoek van de schuldenaar door de rechter wel bewindvoering opgelegd, maar is er geen sprake van schuldsanering. Alle schuld moet terugbetaald worden. Bewindvoering wordt uitgevoerd door commerciële partijen, en de kosten van bewindvoering onder Wcbm moet een gemeente bij bijstandsgerechtigden verplicht vergoeden uit de bijzondere bijstand. Het aantal schuldbewindvoeringen op grond van de Wcbm neemt alarmerend toe. Sommige gemeenten proberen nu de kosten daarvan te drukken door bewindvoerders in dienst te nemen. Er zijn ook veel klachten over de kwaliteit van bewindvoerders, en rechters geven toe weinig tijd te hebben om daarin te controleren en te handhaven.[5]
Schuldeisers ontvangen gemiddeld van mensen in de SHV maar 10-12% van hun vorderingen terug. De directe kosten van SHV zijn ca. 500 miljoen euro per jaar. Maar de extra maatschappelijke kosten van problematische schulden zijn een veelvoud van dat bedrag. Het Nibud schat ze op € 11 miljard per jaar (verzuim, minder productiviteit, administratie, (jeugd)zorg, maatschappelijke opvang, maatschappelijk werk, inzet wijkteams, bijzondere bijstand, criminaliteit, etc.). Meer dan 50% van mensen met problematische schulden hebben gezondheidsproblemen, waaronder ook verslavingen.
Aanpak van schulden van huishoudens moet een topprioriteit zijn. Het systeem faalt nu aan alle kanten: Schuldsanering is voor de schuldenaar een hel, schuldsanering geeft schuldeisers in de meeste gevallen hun geld niet (geheel) terug, de enige die echt baat heeft bij deze industrie is de schuldenindustrie zelf en jij en ik betalen voor deze gigantische verspilling.
Schulden hebben is vaak ook geen geval van eigen schuld. Het ligt zelden zo zwart of wit. Iedereen kan in de problemen komen, dat willen velen van ons nog wel eens vergeten. Iedereen kan pech hebben of een fout maken. Het leven met schulden is geen pretje, de meeste mensen willen er zo snel mogelijk vanaf.
Het onderwerp krijgt gelukkig steeds meer aandacht. Toch blijven voorstellen voor echt fundamentele veranderingen uit, met alle schade in de betreffende huishoudens van schuldenaren, bij de schuldeisers en de belastingbetaler tot gevolg. Daarom verenigen de ondertekenaars zich om dit probleem hoog op agenda van de politiek te krijgen.
De ondertekenaars van dit manifest roepen op tot:
- Vergroting van het risico bij kredietverleners. Schulden zijn nu veel te veel een verdienmodel van private partijen, waarbij het risico te eenzijdig ligt bij de schuldenaar en er teveel afgewenteld wordt op de belastingbetaler. De winsten van krediet zijn geprivatiseerd, de lasten worden afgewenteld op de gemeenschap. Met name het beperken van claims op toekomstig inkomen bij faillissement van natuurlijke personen, zoals dat ook geldt bij bedrijven, verdient daarbij uitwerking. Ook moeten hypotheken meer risicovol worden voor verstrekkers, door bij inleveren onderpand de schuld te laten vervallen. De zorgplicht van kredietverstrekkers moet daarnaast worden versterkt, die van banken blijft in stand ook na commerciële verkoop van schulden. Kredieten aan personen die bij het aangaan bij BKR geregistreerd staan zijn niet langer opeisbaar.
- In iedere gemeente zou er een gratis Geldloket moeten komen, om huishoudens te kunnen adviseren over alle financiële zaken. Vele burgers komen nu door gebrekkige kennis in de financiële problemen. Regelgeving is vaak zo complex dat zelfs hoogopgeleiden veel niet snappen, laat staan de 2,5 miljoen laaggeletterden van 16 jaar en ouder in ons land. En, zoals de WRR overtuigend betoogd heeft, weten is nog niet doen. Een laagdrempelige advisering is daarom zeer nodig. In het onderwijs wordt educatieve financiële planning een voor iedereen verplicht examenonderdeel.
- Een geheel nieuw stelsel van schuldhulpverlening, waarbij de goede elementen van de huidige regelingen (Wgs, Wsnp en Wcbm) worden geïntegreerd en de slechte elementen worden geëlimineerd. Nu duurt schuldsanering te lang doordat men eerst moet wachten in de Wgs voordat men in de Wsnp kan. Daarmee wordt kostbare tijd verloren en lopen schulden onnodig op. Zo’n nieuw stelsel moet een toelatingsrecht krijgen voor iedereen met risicovolle en problematische schulden. Er zijn geen categorale uitsluitingen meer toegestaan. Er geldt een direct schuldenmoratorium na aanmelding. Een individueel schuldhulpverleningsplan moet naast op het maximaal betalen van de schulden ook gericht zijn op het bieden van nieuw perspectief voor de schuldenaar. Verplichte schuldsanering binnen drie jaar wordt opgelegd waar betalingsregelingen binnen die termijn niet mogelijk is. Men leeft dan van de beslagvrije voet en wat na drie jaar resteert aan schuld wordt definitief kwijtgescholden. Er is waar nodig intensieve begeleiding gericht op het verkrijgen van houdingen en vaardigheden die de kans op recidive effectief verkleint. Waar geen intensieve begeleiding nodig is volstaat een eenvoudig proces zonder begeleiding. Er kan ook bewindvoering worden opgelegd. Bewindvoerders en schuldhulpverleners moeten in publieke dienst zijn, en – net als de gehele schuldhulpverlening en het individuele hulpverleningsplan – voldoen aan hoge kwaliteitseisen. Daarmee verdwijnt het verdienmodel van commerciële bewindvoerders en de schuldhulpindustrie. Als een schuldenaar onvoldoende meewerkt, dan wordt bewindvoering verlengd, zo nodig ook met meer budgetbeheer en andere maatregelen, in plaats van stopgezet.
- Er komt een schuldenpardon voor alle problematische schulden van huishoudens die al vijf jaar of langer op de beslagvrije voet leven. Juist nu in de crisis is het belangrijk dat we huishoudens nieuw perspectief geven. Door opeenstapeling van schulden met boetes en rentes zijn deze schulden feitelijk oninbaar geworden. Het gaat om ca. 7 miljard aan schulden, waarvan ca. een derde bij schulden aan overheden. Laten we stoppen met geld verslinden hieraan en ophouden de betrokken mensen gek te maken. Het is veel goedkoper ze kwijt te schelden, en met een schone lei een nieuw systeem te beginnen en veel meer in te zetten op schuldpreventie.
- Het nieuwe systeem bevat ook effectieve maatregelen om recidive te voorkomen. Door iedereen die middels Was, Wsnp, Wcbm en het schuldenpardon schuldenvrij is geraakt op te nemen in een deelregister van de BKR gedurende 10 jaar na de schuldvrijwaring. Dat register dient door iedere kredietverstrekker geraadpleegd te worden voorafgaand aan het verstrekken van krediet. Die schulden zijn gedurende de registratie en 5 jaar erna niet opeisbaar.
- Iedereen in Nederland heeft recht op een normale oude dag. De AOW wordt daarom beslagvrij gemaakt, ook indien de AOW hoger is dan de beslagvrije voet. Pensioen is uitgesteld loon en daarom tot 500 euro per maand eveneens beslagvrij.
- Het systeem wordt gericht op perspectief. Iedere schuldenaar heeft, ongeacht de oorzaak van zijn schuld, recht op huisvesting, recht op water, warmte en licht en recht op een basisbaan.
[1] Uiteenlopend van onvoldoende zelfredzaamheid (geen geordende administratie bijv.) (!), een nog lopende scheiding, een eigen bedrijf dat eerst geliquideerd moet worden, een woning die beneden de hypotheekwaarde verkocht moet worden, etc. etc. Zie ook: https://nos.nl/artikel/2251491-daling-aantal-mensen-in-de-schuldsanering-baart-zorgen.html
[2] Zie: https://demonitor.kro-ncrv.nl/artikelen/onderzoek-schuldhulpverlening-niet-gericht-op-schuldenvrij-maken-clienten
[3] Zie: https://www.bureauwsnp.nl/binaries/content/assets/wsnp/onderzoek/monitor-wsnp17.pdf
[4] Zie: http://www.seo.nl/uploads/media/2015-73_Duurzaamheid_schuldentrajecten.pdf
[5] https://nos.nl/nieuwsuur/artikel/2229917-weinig-zicht-op-kwaliteit-bewindvoering-mensen-in-de-schulden-de-dupe.html