Brief aan Tweede Kamerfractie vanLinksom! in de PvdA (25 maart 2020)
Beste fractie, partijgenoten,
Met deze brief willen wij jullie allereerst danken voor jullie goede en constructieve inbreng bij het nemen van maatregelen in het kader van beheersing van de crisis door het coronavirus en de gevolgen daarvan. Wij volgen het op de voet en zijn blij met de inhoud en presentatie van jullie inzet. De wijze waarop in ons land de invulling van onze democratie toch wordt voortgezet, ondanks alle beperkingen, verdient veruit de voorkeur boven het regeren bij volmacht zoals bij onze zuiderburen. Dat vraagt ook een verantwoordelijke inzet, en we zijn blij dat jullie dat met anderen, en in schril contrast met de PVV en FvD, met glans doen.
Als betrokken partijgenoten willen we graag aandringen op een verdere aanscherping en bewaking van het kabinetsbeleid en enkele suggesties daarvoor doen. Van Waarde en andere congresbesluiten zijn daarbij onze leidraad. Ook het bewaken van onze democratie, rechtsstaat, burgerrechten, het primaat van de overheid en het tegengaan van pogingen tot misbruik maken van de crisis, zowel voor de eigen politieke agenda of commercieel gewin, staan scherp op ons netvlies.
Aanpak van de pandemie
Wat betreft de aanpak van het virus zelf zien we vooral coördinatieproblemen doordat de rol van de Rijksoverheid in de zorg onaanvaardbaar is teruggedrongen. Zeker in tijden van crisis moeten we niet afhankelijk zijn van de medewerking van private partijen als zorgverzekeraars, maar moet de rijksoverheid regie en doordrukmacht hebben. Ook de minimale capaciteit die aan het begin van de crisis beschikbaar was (testmateriaal, IC-plekken en -apparatuur, beschermingsmateriaal, voldoende geschoold personeel) sterkt ons in onze overtuiging dat er na de crisis ook structureel een stelselwijziging in de zorg nodig is, gericht op het herstellen van publieke regie, het uitbannen van marktwerking en gericht op samenwerking in plaats van op concurrentie. Vooruitlopend daarop zouden we in de crisis de minister van VWS noodbevoegdheden moeten geven. Beschermingsmateriaal moet veel sneller beschikbaar komen voor in ieder geval ook huisartsen, verloskundigen en zorgmedewerkers in de jeugdzorg, de GGZ, de ouderenzorg en de zorg voor mensen met een beperking.
Het is terecht dat jullie op hoofdlijnen de aanpak van de crisis, gericht op beheersing van infecties in relatie tot de maximale zorgcapaciteit, steunen. Wel delen we de zorg dat er wellicht toch meer nodig is. Het is verstandig beleid om daarbij nauw aan te sluiten bij de expertise van experts. Daarbij is het wel lastig dat ook de experts nog veel niet weten en het soms ook niet met elkaar eens zijn. Zorgwekkender is dat internationale kennis, waarschuwingen en bevindingen maar langzaam de Nederlandse verantwoordelijke bestuurders bereiken. Politiek en bestuur is meer dan het zich verschuilen achter anonieme deskundigen.
Het voorzorgprincipe vereist nu dat we bij twijfel wel maatregelen nemen. Het is voor het publieke vertrouwen niet goed als maatschappelijke druk dat teveel moet afdwingen, zoals bij de sluiting van scholen en de kinderopvang. Dat kun je maar beter voor zijn, zeker nu de extra maatschappelijke kosten van extra maatregelen in het perspectief van al genomen maatregelen relatief beperkt zullen zijn en het besmettingsrisico zo hoog lijkt. Daarbij vragen wij in het bijzonder aandacht voor het WHO-advies om veel meer te testen. Ook voorbeelden in het buitenland waar dat wel wordt gedaan (Duitsland, Taiwan, Singapore, Korea en op haar eigen wijze China) lijken erop te wijzen dat dit een significant positief effect heeft op de beheersing van de crisis. Dat er nu te weinig testmateriaal is mag niet tot inertie op dit punt blijven leiden. Nederland laat zich toch graag voorstaan op haar positie op biotechnologie gebied? Er moet waar nodig een massieve inzet komen met participatie van ons hoger onderwijs en onderzoek om die te ontwikkelen. Wat ons betreft organiseert de overheid ook de productie en distributie ervan.
Voorkomen van herhaling
Ook moet er nu een langdurige (experts hebben het over 20 jaar) investeringsverplichting worden gedaan voor onderzoek naar nieuwe vaccins, een significante verbetering van de vroeg signalering en beschikbare medicijnen die schade bij infectie beperken en herstel bespoedigen.
En er is alle aanleiding nu meer dan ooit in te zetten op het voorkomen van zoönoses door beëindiging van de intensieve veeteelt. Wij willen de omvang van de Nederlandse veestapel controleren en fors verminderen – te beginnen met een halvering in de komende 10 jaar en een volledige beëindiging van intensieve veeteelt binnen 30 jaar. Er moet per direct een moratorium komen op de omvang van de veestapel in de intensieve veehouderij per diersoort, vooruitlopend op het nieuwe beleid. We willen de provincies de bevoegdheid geven om regionaal extra eisen te stellen aan de veehouderij in het kader van de volksgezondheid en het milieu en tevens willen we het voorzorgcriterium opnemen als weigeringsgrond voor vergunningaanvragen van veehouderijen in de AMvB’s van de Omgevingswet. Uiteraard moet dit sociaal plaatsvinden, door boeren perspectief te geven op een nieuwe, duurzame maar ook bedrijfseconomische rendabele toekomst.
Goede beloning van mensen in vitale beroepen
Het is geweldig dat er mede op jullie initiatief een motie Kamerbreed is aangenomen om de helden in de zorg een bonus te geven. Onze partijgenoot Martin van Rijn kan daar hopelijk nu snel een ruimhartige invulling aangeven. Maar dat laat onverlet dat met de lijst van vitale beroepen die nog gebruik kunnen blijven maken van de kinderopvang, pijnlijk duidelijk is dat bijna al deze beroepsuitoefenaars zwaar onderbetaald worden. Iedere crisis creëert ook weer kansen, en het lijkt ons van prioritair belang dat we in de nasleep van deze crisis (bij de behandeling van de Rijksbegroting en het Belastingplan voor 2021) een betere, structurele beloning en meer collega’s voor minder werkdruk nu gaan afdwingen.
Kinderopvang gratis maken
Wat betreft de kinderopvang is het absurd dat de staatssecretaris van SZW nu de ouders die door de crisis geen toegang tot de kinderopvang hebben, eerst hun eigen bijdrage wil laten betalen en dan dat later weer wil compenseren. Alsof de kinderopvangtoeslagaffaire niet genoeg heeft aangetoond dat we radicaal moeten stoppen met het rondpompen van geld. Dit is een gouden kans om van het kabinet te eisen dat de eigen bijdragen aan kinderopvang geheel worden beëindigd, en dat financiering via (progressief te maken) belastingen dient te geschieden. De slachtoffers van de affaire moeten o.i. een generaal pardon krijgen en directe hulp. Een jarenlang dossieronderzoek is echt de verkeerde weg, gegeven het weerzinwekkende gevoerde terugvorderingsbeleid.
Steunmaatregelen voor werk en inkomen
We zijn samen met jullie ook zeer blij dat bij de beheersing van de crisis, anders dan in 2008, nu behoud van zekerheid over werk en inkomen de voornaamste inzet is. Ook als de staatsschuld niet zo laag zou zijn, zou dat een sociaaldemocratische inzet moeten zijn: de overheid als last resort voor zekerheid op essentiële terreinen als werk, inkomen, betaalbaar wonen, toegankelijke goede zorg en onderwijs.
Het is wel wrang dat de massale geldstromen nu bijna uitsluitend via de portemonnee van de werkgevers loopt, ook als zij zelf in het recente verleden van hoogconjunctuur zich niet verantwoordelijk hebben gedragen. Er is te weinig gedaan aan verduurzaming, teveel speculant geweest op bijv. vastgoed, te hoge dividenduitkeringen en niet productief eigen aandelen opkopen, toenemende loonongelijkheid, etc.. Wij begrijpen dat op korte termijn behoud van werk voorop staat. Het is goed dat aan de loondoorbetalingssubsidie de voorwaarde wordt gesteld dat de werkgever tot 100% aanvult, ook bij flexwerkers, en dat er geen ontslagen vallen, ook niet bij flexwerkers. Toch is voor flexwerkers, met name bij 0-urencontracten, payrollconstructies en oproep- en uitzendkrachten bij ons – net als bij de FNV – grote zorg over een zorgvuldige uitvoering daarvan. We krijgen al veel signalen dat juist deze mensen al zonder werk en dus zonder inkomen zitten. Bij de uitwerking van de regeling, die hopelijk snel komt, is veel kritische aandacht nodig.
Beloningsplafond bij gesubsidieerde loondoorbetaling
Aan de andere kant dreigen ook mensen met zeer hoge, exorbitante beloningen, nu voor 90% door de overheid gefinancierd te worden, zoals topbestuurders en voetballers. Dat kan volgens ons niet de bedoeling zijn. In tijden van crisis moeten deze mensen hun loon zeker matigen. Wij dringen er zeer op aan een beloningsplafond in de loonsubsidiëring aan te brengen.
De luchtvaartsector nu op sociale manier laten krimpen
Een grote sector die in de problemen zit is de luchtvaart. Wij zijn met jullie van mening dat de werkzekerheid voor de 65.000 werknemers die direct of indirect van deze sector nu afhankelijk zijn, zwaar moet tellen. Een krimp van de luchtvaart is uit oogpunt van klimaatbeleid, het tegengaan van vervuiling en overlast, anderzijds zeer urgent. Ook hier doet zich bij deze crisis ook een kans voor. De crisis is een impuls voor een eerste, substantiële stap in de transitie naar meer duurzaam transport en minder onnodig vervuilend transport. De ondersteuning van de luchtvaartsector zou o.i. afhankelijk gesteld moeten worden van de medewerking aan zo’n stap. Daarbij dient de overheid een fonds in te richten om de mensen wie het betreft naar nieuw – te garanderen – werk te begeleiden, vergelijkbaar met de voorgenomen transitie bij de medewerkers van te sluiten kolencentrales.
Bredere inkomensondersteuning nodig
Het is goed dat er een regeling komt voor zzp-ers om hun een inkomen op het sociaal minimum te verstrekken. ZZP-ers hebben immers geen premie betaald, dus een WW-niveau ligt alleen daarom al niet voor de hand. Omdat het sociaal minimum in ons land veel te laag is om rond te komen, en zzp-ers natuurlijk ook andere kosten hebben, hebben betrokkenen echter wel een groot probleem. Aan de andere kant wringt de ZZP-bijstandsregeling wel met norm van gelijke behandeling: waarom krijgen alleen zij (weliswaar tijdelijk, maar toch) vrijstelling van verplichtingen en kortingen waar reguliere bijstandontvangers dat niet krijgen, en dat ook nog eens zonder wachttijd.
Deze ongelijkheid klemt temeer omdat, ondanks de maatregelen, de economie in een diepe recessie dreigt te komen. Een uitgestelde recessie waarvan de duur zeer onvoorspelbaar is. Een recessie, die nog los van de Covid-19 crisis, al onvermijdelijk was. De prognoses daarover zijn zeer zorgwekkend. Daarom dringen wij aan op structurele verbetering van het besteedbaar inkomen van mensen met inkomens op het niveau van het minimumloon en het sociaal minimum. Een verhoging in lijn met de eis van de FNV is al eerder tot partijstandpunt overgenomen. We begrijpen dat zo’n verhoging in een crisis echter werkgelegenheid kan kosten. Dit is een groot dilemma, want de betrokken huishoudens komen nu niet rond, en dit zullen er in volume (veel?) meer worden. Daarmee worden ook hoge maatschappelijke kosten veroorzaakt en blijven de bestedingen achter, wat ook bedreigend is voor de werkgelegenheid.
Verhoging minimumloon en sociaal minimum en extra werk voor laaggeschoolden
Een deel van de oplossing zit o.i. in stapsgewijze verhoging van het minimumloon/sociaal minimum, met daaraan gekoppeld extra werkgelegenheid scheppen voor laaggeschoolde arbeid in de publieke sector. En maatregelen die investeren in arbeid, ondanks de verhoging van het minimumloon, voor werkgevers aantrekkelijker maken dan investeren in kapitaal. Enerzijds kan dit laatste door lagere werkgeverslasten voor laaggeschoolde arbeid, waarbij dan de ongewenste gedragseffecten zoals bij het huidige LIV moeten worden voorkomen.
Anderzijds kan dit door hogere lasten op kapitaal. We voeren daartoe een vermogensbelasting voor miljonairs in, omdat de inkomsten uit de belasting voor vermogensrendementsheffing zeker bij een crisis drastisch zullen teruglopen – het rendement op vermogen in economisch is in slechte tijden laag of zelfs negatief. En we verhogen de progressieve vennootschapsbelasting op winst van bedrijven met een solidariteitsheffing op winst die niet geïnvesteerd wordt. Zo kunnen investeringen des te meer blijven plaatsvinden, maar worden dividenduitkeringen en opkopen van eigen aandelen, of het oppotten van winst in overmatige reserves in tijden van crisis extra ontmoedigd. Ook verhogen we de dividendbelasting. Zo blijft het stelsel solidair en zorgen we voor geld voor de publieke zaak. De laatste soort maatregelen helpen ook de rekening van de crisis rechtvaardig te verdelen: de sterkste schouders, de zwaarste lasten. Ons huidige belastingstelsel is materieel eerder regressief dan progressief, en dat moeten we echt substantieel omkeren. Wat ons betreft wordt dit meegenomen in de gezamenlijk links voorwaardelijke opstelling ten opzichte van het Belastingplan 2021.
Meer regelvrije bijstand
Een ander deel van de oplossing is om nu ook voor anderen meer regelvrije bijstand te realiseren. Wat ons betreft zouden we nu tenminste voor iedereen de kostendelersnorm moeten schrappen. Dat helpt ook tegen de woningnood. Kortingen op grond van normale bezittingen (auto, woning, normale inventaris, e.d.) zouden ook voor niemand meer moeten plaatsvinden. In plaats van allerlei verplichtingen, zou er geïnvesteerd moeten worden in betere begeleiding naar werk, zoals ook de evaluatie van de Participatiewet, het WRR advies over goed werk en het rapport van de commissie Borstlap bepleiten. Juist nu er ook economische crisis dreigt, moeten we dat met voortvarendheid voorop stellen.
De vraag is wel waarom we alle vermogen en ook partnerinkomen buiten beschouwing zouden moeten laten, ook bij zzp-ers, zeker als de tijdelijke regeling langer gaat duren. Wat betreft partners zouden we o.i. eenvoudig en beter kunnen aansluiten bij de fiscale praktijk.
Op termijn, in kader van nieuw regeerakkoord, zouden we o.i. moeten inzetten op een Zekerheidsinkomen, dat o.m. de bijstand en de Wajong vervangt, en ieder huishouden dat minder verdiend dan het sociale minimum en geen groot vermogen heeft, zonder nadere voorwaarden en verplichtingen een aanvulling geeft tot dat minimum, en verder ook geen belasting of sociale premies betaalt. Daarbij wordt de plicht tot werk ingeruild voor een (afdwingbaar) recht op werk, met als sluitstuk een recht op een basisbaan als regulier werk niet beschikbaar is.
Verlagen van vaste lasten: lagere huren, geen individuele bijdragen in zorg en kinderopvang, neem prijsmaatregelen
Een derde bestanddeel van de oplossing ligt in het verlagen van vaste lasten. In de eerste plaats gaat het dan om lagere huren, en het schrappen van eigen risico en bijdragen in de zorg en in de kinderopvang. Daarenboven bepleiten we richting nieuw regeerakkoord een fiscalisering van de financiering van de zorg: in plaats van de bestaande premies wordt dan naar draagkracht en ook door kapitaal bijgedragen aan de zorg. Dat kan niet anders dan in een totale herziening van zowel het zorg- als het belastingstelsel. Daarbij dient ook de huidige hoge verspilling in de zorg te worden tegengegaan.
We zijn het ook eens met Leen Hoffman[1]: “De huidige economie lijkt op een oorlogseconomie. Omdat we ervan uit gaan dat die hopelijk niet lang zal duren, moet er een gezonde herstart mogelijk worden gemaakt en moet worden voorkomen dat tijdens de ‘corona-oorlog’ het marktmechanisme ongebreideld zijn gang gaat. Net als bij de bestrijding van het virus geldt ook hier: voorkomen is beter dan genezen. Daarom zou het kabinet nu prijsmaatregelen moeten afkondigen. Prijsstijgingen dreigen als webwinkels hun kansen grijpen als fysieke winkels sluiten. Het Financieel Dagblad meldde vorige week dat in de Verenigde Staten openbare aanklagers al acties gaan ondernemen tegen Amazon, Walmart en eBay omdat deze onrechtmatig hun prijzen opvoeren. Hetzelfde kan zich voordoen op de markt voor onroerend goed. Beleggers, investeringsmaatschappijen en hedgefunds zoeken namelijk beleggingsalternatieven en vinden die onder meer in techbedrijven en in de woningmarkt. Nu de economie voor een groot deel stil ligt kan de regering probleemloos prijsmaatregelen voor de woningmarkt afkondigen. Ik zou zeggen: doe dat met terugwerkende kracht en draai in één adem de enorme huurstijgingen van de afgelopen jaren terug. Ook de toename van de flexibiliteit op de arbeidsmarkt kan nu worden aangepakt.”
Maak de WW-duur afhankelijk van de conjunctuur
Hoe slechter de economische situatie, hoe belangrijker een goed vangnet om ervoor te zorgen dat mensen niet helemaal door de bodem zakken. In economische termen is sociale zekerheid een van de ‘automatische stabilisatoren’: de koopkracht blijft enigszins op peil, wat goed is voor bedrijven. Crisis betekent vrijwel per definitie oplopende werkloosheid. Om de sociale zekerheid als economische stabilisator te laten werken zou het stelsel in tijden van crisis juist uitgebreid moeten worden. Regeringen hebben vaak de omgekeerde neiging: zodra het aantal uitkeringen stijgt, ontstaat de drang om te gaan bezuinigen. We stellen voor om de duur van de WW-uitkering te koppelen aan conjunctuur. Het CPB heeft deze mogelijkheid eerder heeft geschetst, namelijk om de WW-duur anticyclisch toe te passen: de maximale WW-duur is dan korter tijdens hoogconjunctuur en langer bij laagconjunctuur. Werknemers worden zo beter beschermd als het risico op werkloosheid hoger is. Tevens moeten we de gratis scholingsmogelijkheden voor mensen in de WW en de bijstand drastisch verruimen, zeker in tijden van crisis. Dit in plaats van de werklozen op te jagen naar werk dat er in tijden van crisis onvoldoende is, kunnen we beter zorgen dat mensen zich verder en beter scholen. Fundamenteel is echter de permanente scholing van werknemers. Ondanks eerdere pogingen is dat nog steeds niet structureel geborgd. Op termijn is een structureel bijgeschoold arbeidsbestand veel beter voor de economie.
Maatregelen voor specifieke groepen
Mensen met problematische schulden, betalingsproblemen, gebruikers van Voedselbanken, daklozen, asielzoekers en arbeidsmigranten met slechte huisvesting
Daarnaast dreigen er voor specifieke groepen bij een nieuwe, grote crisis, al op korte termijn grote problemen. We bepleiten, in navolging van de Landelijke Cliëntenraad Werk en Inkomen, een algeheel eenmalig schuldenpardon, met maatregelen die nieuwe risicovolle en problematische schulden voorkomen. Voor dit laatste stellen we o.m. een gewijzigde faillissementswetgeving voor en meer risico beleggen bij kredietverleners, introductie van een gratis Geldloket-advies bij iedere gemeente, beperking van gokverslaving en meer verplichte vroegsignalering. De schuldhulpverlening moet met een nieuw stelsel controleerbaar effectiever en toegankelijker worden.
Per direct moet de Rijksoverheid een verbod uitvaardigen op uitzettingen en afsluitingen van woning respectievelijk gas, water, elektriciteit en internet, zeker waar het gezinnen betreft met kinderen en/of met chronisch zieken. Net als hypotheekuitstel moet ook huuruitstel voor getroffenen door de crisis geregeld worden. Structureel moet er in 2021 echt een ander woonbeleid worden afgedwongen in linkse samenwerking, met vervanging van heffingen op sociale huur door investeringsverplichtingen, lagere huren, huurbescherming voor alle huurders, en verruiming van de sociale huursector tot aan de middeninkomens.
De problemen bij de voedselbanken vragen ook om een acute oplossing. We stellen voor dat de overheid een bijdrage van supermarkten afdwingt voor voedselbanken, gegeven de extra omzet en winst die zij nu maken, en verkoopbeperkingen instelt tegen het hamsteren, dat de oorzaak is van de voedseltekorten. We gaan de medewerkers in ieder geval tijdelijk in publieke dienst nemen. Dat is tevens een bijdrage aan nieuwe, laaggeschoolde publieke arbeid, die in een direct maatschappelijk tekort voorziet.
Er zijn daarnaast urgente oplossingen nodig voor daklozen, voor asielzoekers en voor arbeidsmigranten. Zij dienen zeer snel veilige huisvesting te krijgen met tijdelijke prefab noodbouw, of door bewoning van leegstaande gebouwen.
Mensen die van zorg en opvang afhankelijk zijn
Ook de jeugdzorg, ouderenzorg, de zorg voor mensen met een beperking en de GGZ hebben aandacht nodig om op aangepaste wijze veilig de behandelingen effectief te kunnen voortzetten. Speciale aandacht is ook nodig voor chronisch zieken. We hebben gezien dat die wens ook in de Kamer breed wordt ondersteund, maar dat uitvoering zal lastig zijn. Het beter en veel meer testen kan hierbij helpen. Extra publieke investeringen zijn in beide sectoren zeer acuut nodig.
Terecht heeft partijgenoot Marcouch ook aandacht gevraagd voor extra inzet tegen huiselijk geweld. En de Koning en anderen voor aandacht tegen eenzaamheid, een ander hardnekkig virus. Mede een effect van de vele bezuinigingen door gemeenten op publieke voorzieningen als buurtcentra. Hierbij zijn eveneens extra publieke bestedingen hard nodig.
Tot slot
Het is een groot aantal ideeën, opvattingen en voorstellen, maar de nood is dan ook hoog. We hopen dat jullie er inspiratie uit putten en we praten er, als we weer veilig bij elkaar kunnen zitten, graag verder met jullie over.
Het bestuur van Linksom! in de PvdA,
Gerard Bosman
Dick Kalkman
Marijke van der Schoor
Bert Veenstra
[1] https://leenhoffman.jimdofree.com/2020/03/23/financi%C3%ABle-injectie-corona-crisis-graag-kansrijk-inzetten/