De Politieke Ledenraad van de PvdA, in vergadering bijeen op 16 november 2019 te Eindhoven,
Overwegende:
-dat het Programma Aanpak Stikstof (PAS) buiten werking is gesteld door de Raad van State, dat de commissie Remkes een advies heeft uitgebracht voor maatregelen op korte termijn en dat het kabinet voorstellen heeft gedaan in reactie daarop,
-dat het om redenen van biodiversiteit, volksgezondheid en klimaat, dringend noodzakelijk is om de ernstige situatie in ons land wat betreft alle vervuilende uitstoot (stikstofdioxiden, ammoniak, CO₂, fijnstof, methaan, etc.) aan te pakken op een samenhangende en effectieve manier,
-dat die aanpak ook nodig is om weer zo snel mogelijk ruimte te krijgen voor aanpak van de enorme nood aan betaalbare woningen en voor projecten juist in het kader van verduurzaming van onze economie, zoals de energietransitie en natuurherstel,
-dat boeren alle jaren onder hoge druk staan om milieuvriendelijk te produceren maar tegelijk tegen te lage prijs, zodat zij zich gedwongen voelen tot onverantwoord hoge productie,
Van oordeel:
-dat de voorstellen van het kabinet voor de korte termijn onvoldoende zijn, en dat nog dit kalenderjaar overgegaan moet worden tot:
- a) snelheidsbeperkingen op alle snelwegen naar maximum 100 km/uur, en tot maximum 80 km/uur rond natuurgebieden en rond bebouwde kom;
- b) uitkoop van de meest vervuilende veeteelthouders (indien mogelijk vrijwillig, maar als dat niet lukt zo nodig ook gedwongen),
- c) sluiting van alle kolencentrales,
- d) een moratorium op het aantal vliegbewegingen op ieder vliegveld, en
e)een start met uitbreiding en herstel van natuurgebieden en van schone zones rond die natuurgebieden,
-dat er binnen twee jaar een Plattelandsakkoord gesloten wordt met o.m. boeren, milieu- en natuurorganisaties en overheden, waarin de transitie van de landbouw naar natuurinclusieve en kringlooplandbouw vorm wordt gegeven op sociaal verantwoorde wijze met concrete taakstellende en afdwingbare doelstellingen en termijnen, waarbij boeren een nieuw perspectief krijgen met eerlijke, hogere prijzen en zonder oneerlijke concurrentie door vrijhandelsakkoorden;
-dat er binnen een jaar een plan moet worden vastgesteld voor een sterke vermindering van het vliegverkeer, in ieder geval op korte termijn tot de eisen voor een wel degelijk noodzakelijke natuurvergunning, en op iets langere termijn met een zich uitbreidend verbod op continentale vluchten waar snelle treinverbindingen een alternatief vormen, en met een hoge vliegbelasting (tenminste 100 euro per ticket);
-dat de klimaatvoorstellen uitgebreid moeten worden met een totale schone lucht aanpak en dat daarin ook de uitstoot van vrachtvervoer over de weg, van openbaar vervoer en van scheepvaartverkeer mee moet worden genomen, waarbij een totale beëindiging van uitstoot van schadelijke stoffen per 2050 met een ambitieus tussendoel per 2030 moet gelden;
Verzoekt onze Tweede Kamerfractie alles te doen wat nodig is om bovenstaande voorstellen te realiseren,
En gaat over tot de orde van de dag.
Gerard Bosman
Yoram Krozer
Bas Roels
Maarten de Groot
Toelichting
Eindelijk gaat er iets gedaan worden aan de overmatige stikstofuitstoot in ons land. Het eerste advies van de commissie Remkes (er komt nog een vervolgadvies in voorjaar 2020) wijst de goede richting (emissiereductie, eerlijk, effectief, met een korte en lange termijn aanpak) maar is op tal van punten nog niet concreet of nog te beperkt. Die kritiek geldt des te meer voor de kabinetsvoorstellen naar aanleiding van dit advies. Deze motie geeft richting aan de opstelling van onze partij tegenover deze voorstellen. De motie noemt een aantal concrete voorstellen waar het kabinet naar ons oordeel onvoldoende concreet of verstrekkend is, en waar wel mogelijkheden liggen om tot meer verbetering te komen.
De Nederlandse stikstofuitstoot moet met meer dan 50 procent omlaag om de natuur drastisch te ontzien. De kabinetsplannen voor het uitkopen van boeren nabij kwetsbare natuurgebieden zijn ontoereikend om dit te halen. Ook op andere plekken in het land zullen veehouders dieren moeten inleveren. Dat blijkt uit zeer recent onderzoek van het Wageningen Environmental Research, dat op initiatief van het Wereld Natuur Fonds is uitgevoerd.[1]
In de coalitie van VVD, CDA, D66 en ChristenUnie is grote onenigheid ontstaan over de bestrijding van de stikstofcrisis, waardoor de bouw op veel plaatsen is stil komen te liggen. De VVD belooft de boeren dat er geen dier af hoeft en technologische oplossingen afdoende zijn. Met die suggestie maken de onderzoekers korte metten. Theoretisch kunnen oplossingen zoals luchtwassers en een andere veevoersamenstelling de stikstofuitstoot in de landbouw met bijna eenderde verlagen, maar in de praktijk zijn de oplossingen kostbaar, moeilijk te implementeren en zetten de onderzoekers vraagtekens bij de effectiviteit ervan. Dat de uitstoot van stikstof door veeteelt vergeleken met decennia terug behoorlijk is afgenomen door technologische maatregelen is waar, maar het laatste decennium loopt de uitstoot juist weer op, vooral na schrappen van het melkquotum in 2015. Deze afschaffing heeft volgens de Algemene Rekenkamer het aantal dieren fors doen toenemen. De stijging van schadelijke uitstoot komt volgens de Algemene Rekenkamer voor een belangrijk deel door de toename van het aantal dieren in Nederland. Daardoor stijgt de hoeveelheid mest. Desalniettemin blijft minister Schouten zeggen dat inkrimping van de veestapel niet haar doel is.
Het uitkopen van boeren met verouderde stallen nabij Natura-2000-gebieden, zoals de adviescommissie van Johan Remkes heeft voorgesteld, zal ook maar weinig effect hebben omdat de uitstoot door de veeteelt veel te groot daarvoor is. ‘Meer landelijke maatregelen’ in de veehouderij zijn nodig, schrijven de onderzoekers. Op basis van het jongste onderzoek zegt stikstofexpert Jan Willem Erisman van het Louis Bolk Instituut dat voor alle sectoren – landbouw, vervoer en industrie – nu generieke maatregelen nodig zijn. ‘Boven het hele land hangt een deken van stikstof, die moet kleiner.’
De onderzoekers bekeken ook wat de effecten zijn op stikstof van de door minister Schouten terecht verlangde kringlooplandbouw. Ze laten zien dat de minister veel rigoureuzer te werk moet gaan. Pas als er voortaan geen stikstofdragend veevoer (zoals soja) meer wordt geïmporteerd, wordt de benodigde stikstofreductie van 50 procent gehaald. Het gevolg is dat dan nog maar voor de helft van de dieren voer beschikbaar is.
Hieronder beargumenteren we waarom aanpak van het stikstofprobleem zo belangrijk is. Daarbij citeren we in de eerste plaats de commissie Remkes: “Natuur is belangrijk. In de eerste plaats omdat mensen niet zonder natuurbeleving in hun omgeving kunnen. We waarderen intrinsiek de aanwezigheid van natuur , het belang van schoon water, een schone lucht en een gezonde bodem. In de tweede plaats omdat natuur een essentieel onderdeel uitmaakt van ons welzijn en onze gezondheid en Nederland er veel slechter voorstaat zonder goede natuur. Daarmee heeft natuur ook een sociaaleconomische waarde. Tot slot vormt natuur een belangrijke oplossing voor het opvangen van de gevolgen van klimaatverandering (groen in de stad, klimaatbuffers, groene longen). Natuur is ook kwetsbaar en behoeft actieve zorg van de overheid. Daarom is er Europese wetgeving op grond waarvan alle lidstaten beleid moeten maken ten aanzien van het behoud en de ontwikkeling van natuur.
Nederland heeft al sinds lange tijd natuurwetgeving die beoogt het natuurbelang te beschermen. Zo was Nederland binnen Europa met de borging van de Ecologische Hoofdstructuur in de ruimtelijke ordening een voorloper met natuurbeleid vanuit een gezamenlijke visie op landbouw en natuur. De afgelopen jaren heeft deze inzet van de Nederlandse overheid een ander karakter gekregen, is er bezuinigd op natuurontwikkeling en heldere keuzes zijn achterwege gebleven. Veel Natura 2000- gebieden zijn er in ons land momenteel slecht aan toe. De biodiversiteit in Nederland is nadrukkelijk toe aan herstel.”
Stikstofoxiden en ammoniak in de lucht komt uiteindelijk weer op de grond terecht. Dit heet stikstofdepositie. De stoffen kunnen met neerslag mee komen op de bodem, dit heet natte depositie. Maar ook kunnen planten of de bodem direct stikstof uit de lucht opnemen, dit heet droge depositie. De depositie van stikstofoxiden en ammoniak zorgt ervoor dat de bodem rijk wordt aan voedingsstoffen. Dat is vooral in natuurgebieden een probleem. Door overbelasting met stikstof zijn veel habitats er slecht aan toe. De bodem verzuurt en de balans van voedingstoffen in de bodem wordt ontwricht. Zeldzame plantensoorten die juist voedselarme omstandigheden nodig hebben, verdwijnen. Een beperkt aantal stikstofminnende soorten neemt hun plaats in. Dat kan betekenen dat de plantensoorten, die kenmerkend zijn voor het gebied, verdwijnen en dat de kwaliteit van de overgebleven soorten minder wordt, of zelfs dat het gebied zijn natuurlijke kenmerken verliest. Zo verdringen de brandnetels bijvoorbeeld de orchideeën. Aangezien planten aan de basis staan van de voedselketen, beïnvloedt het verlies aan plantensoorten en plantkwaliteit ook de fauna, zoals insecten en vogels, die van die zeldzame planten leven. Dit bedreigt de biodiversiteit, die we niet voor niets beschermen – bedreiging van biodiversiteit is net als de klimaatcrisis een directe bedreiging door de aantasting van de voedselketens voor de toekomst van onze kinderen. En is in strijd met Europese regels voor natuurbescherming, die daarop gericht zijn.
Teveel uitstoot van ammoniak en stikstofoxiden is niet alleen slecht voor de natuur, maar is ook slecht voor de volksgezondheid. Volgens het Longfonds overlijden jaarlijks minimaal 11.000 mensen vroegtijdig door uitstoot van fijnstof en stikstofoxyden. Gemiddeld leven Nederlanders negen maanden korter door luchtverontreiniging, maar de verschillen zijn groot. Het aantal slachtoffers is het grootst in de grote steden, de Randstad, langs drukke wegen en in de omgeving van veehouderijen. Daar kan het levensduurverlies oplopen tot achttien maanden, terwijl het in de schoonste gebieden van Nederland ‘slechts’ vier maanden bedraagt. Volgens het kabinet is luchtverontreiniging, na roken, de grootste veroorzaker van ziektekosten in ons land. Het Longfonds, de Hartstichting en beroepsverenigingen van longartsen, cardiologen, kinderartsen, huisartsen en longverpleegkundigen hebben op 10 september jl. een petitie aangeboden aan de Tweede Kamer waarin gevraagd wordt om ambitieuze maatregelen.
Vooral mensen met longklachten en astma hebben last van stikstofoxyden. Zo’n 1,2 miljoen Nederlanders kampen bovendien met een longziekte. Volgens het Longfonds hebben ongeveer 100.000 kinderen tot en met de leeftijd van veertien jaar astma. Bij één op de vijf kinderen met astma in Nederland is de ziekte gerelateerd aan luchtvervuiling door het verkeer. In geen enkel ander Europees land is dat aantal zo hoog. In de grote steden worden uitlaatgassen verantwoordelijk gehouden voor nog meer astmagevallen bij kinderen. Ammoniak komt ook in de lucht, maar via uitspoeling in de bodem ook in ons grond- en oppervlaktewater. Dit bedreigt op den duur ook onze drinkwatervoorziening.
Terecht bepleit de commissie Remkes voor een integrale aanpak van het stikstofprobleem met o.m. de energietransitie, luchtkwaliteit en kringlooplandbouw. Vanuit wetenschappelijk perspectief wordt aandacht gevraagd voor de ‘grauwe deken van schadelijke stoffen’ die over Nederland ligt (CO2, stikstof, fosfaat, methaan) en voor de effecten van accumulatie van stikstof in de bodem. Alleen vermindering van uitstoot zal niet voldoende zijn om de kwaliteit van Natura 2000-gebieden te verbeteren. Herstelmaatregelen zijn daarnaast noodzakelijk.
Zo’n 35 procent van de stikstof in Nederland komt uit het buitenland. Maar Nederland ‘exporteert’ meer stikstofoxyden dan we ‘importeren’. De dichtheid van stikstof is in de 28 EU-lidstaten het hoogst in Nederland, vier keer hoger dan het EU-gemiddelde. We moeten dus echt zelf veel (en snel!) doen. De landbouw neemt met 45 procent verreweg de meeste uitstoot voor zijn rekening. Dat komt vooral door de ammoniak die vrijkomt uit mest van koeien, kippen en varkens. Na de landbouw leveren huishoudens, wegverkeer (beide 6,4 procent), de internationale scheepvaart (3,6 procent) en ammoniak uit de zee (2,7 procent) de grootste bijdrage aan de Nederlandse stikstofdepositie.
Gegeven de Europese habitatrichtlijnen en de ernstige situatie wat betreft vermindering biodiversiteit en luchtvervuiling in ons land is uitstel en doorgaan op huidige weg geen optie. We zullen duurzame en gezonde keuzes moeten maken. De sociaaldemocratie kan en mag daar niet voor wegduiken. Het moet eerlijk gebeuren, maar juist de huidige praktijk is oneerlijk. Grote vervuilers blijven nu nog steeds buiten schot.
De transitie moet eerlijk plaatsvinden, maar dat kan ook, ook met boeren. Nu subsidiëren we melkboeren, terwijl 1 op de 5 van de miljonairs in ons land (melk)boer is. Het systeem dwingt de boeren tot grootschaligheid en export, terwijl dat een doodlopende weg is. Boeren die willen overstappen naar natuurinclusieve en kringlooplandbouw moeten gesteund worden, zij die daarin niet meewillen moeten uitgekocht worden. Landbouw niet primair gericht op export, maar op de binnenlandse markt. Expertise gaan we juist meer exporteren, opdat ook in de Derde Wereld een betere situatie ontstaat en we niet lokale productie daar wegconcurreren. Geen oneerlijke handelsverdragen en oneerlijke EU-landbouwsubsidie meer, zoals CETA en met de Mercosur-landen. Zo krijgen we kleinere en meer boeren, en minder dieren. De macht van de inkopers en de supermarkten moet daarbij gebroken worden zodat er een eerlijke prijs ontstaat, waarin de kosten van milieubelasting verdisconteerd is. Dat ondersteunen we met gedifferentieerde btw-tarieven, laag voor milieuvriendelijke producten, hoog voor milieuvervuilende producten. Zo krijgen duurzame boeren een eerlijk inkomen en krijgen huishoudens een eerlijke, betaalbare prijs gepresenteerd. De motie stelt voor om dat in de vorm van een Plattelandsakkoord te doen, naar het voorbeeld van het akkoord van Milieudefensie met natuurorganisaties en boeren.
Ook in de scheepvaart en het vrachtverkeer zal een eerlijke transitie moeten plaatsvinden, met subsidie voor de transitie en bescherming van de banen en vooral ook de kleinere ondernemers die hier nu een moeizaam bestaan hebben.
Voor het vliegverkeer moet vooral meer ingezet worden op vermindering en transitie naar snel treinverkeer op het continent. Uitbreiding kan zeker niet aan de orde zijn en dus ook niet op Lelystad en Schiphol. Er blijkt nu voor geen enkel vliegveld een natuurvergunning te zijn. Dat moet wel en dat dwingt al tot krimp in plaats van groei. Dat instrumenteren we verder met een hoge vliegtaks (tenminste 100 euro per vlucht) en met gerichte regulering: geen vliegreizen waar een snelle treinverbinding als alternatief aanwezig is.
Wat betreft sluiting kolencentrales en snelheidsbeperkingen: dit zijn quick wins, die al nodig zijn om aan Urgenda-uitspraak en de klimaatambities te voldoen, en de laatste levert ook nog eens minder verkeersdoden op en kost niets.
Tenslotte is het, zoals de commissie Remkes al voorstelt, nodig om natuur te herstellen en uit te breiden. Natuur neemt ook stikstof op en helpt dus bij de aanpak. En rondom natuurgebieden, die zoveel mogelijk aaneengesloten verbindingen moeten hebben, moeten er schone zones komen met alleen natuurinclusieve kringlooplandbouw, geen vervuilende industrie en centrales, en lage verkeerssnelheden, om ontwikkeling en bouw in ons land mogelijk te laten blijven.
Want nu ligt de bouw van woningen stil, terwijl er een enorme woningnood is. Huishoudens met lage en middeninkomens betalen daarom nu de prijs van falend milieubeleid. Dat is onacceptabel. Er moet zo snel mogelijk weer gebouwd kunnen worden aan betaalbare, duurzame woningen door de vervuiling aan te pakken (ook in de bouw zelf overigens: nu wordt er met beton veel te veel CO2 uitgestoten, en de bouw moet dus zelf ook volledig circulair worden). In de huidige situatie kan er bovendien niet gewerkt worden aan duurzame projecten, zoals bouw van windmolens en natuurherstel. Dat is absurd. We moeten dat zo snel mogelijk vlottrekken, anders dreigt ook de klimaataanpak vast te lopen.
[1] Zie: https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/stikstof-moet-ruim-gehalveerd-saneren-van-boeren-rond-kwetsbare-natuur-niet-genoeg~bc8f3c84/